Συζήτησεις
Η κοινωνική μετάδοση της αρετής
Πέμπτη 23 Ιουνίου, 16:30, Εναλλακτική Σκηνή ΕΛΣ
Νικόλας Α. Χρηστάκης, Καθηγητής Sterling Κοινωνικών & Φυσικών Επιστημών, Πανεπιστήμιο Yale
Η κοινωνική ανισότητα επηρεάζει αρνητικά την κοινωνία μόνο όταν είναι εμφανής. Αυτό δεν είναι τιμητικό για τον άνθρωπο, ούτε αισιόδοξο για όσους πιστεύουν στην ισότητα. Γεγονός παραμένει, όμως, ότι το καλό μεταδίδεται μέσω των κοινωνικών δικτύων και ο αλτρουισμός εξαρτάται από αυτά.
Σε μια εποχή που, εδώ και χρόνια, πολλοί κάνουν το λάθος να μιλούν για «κοινωνικά δίκτυα» αναφερόμενοι στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (και ίσως μόνο σε αυτά), ο Καθηγητής Νικόλας Χρηστάκης ανέβηκε στην ειδικά διαμορφωμένη «immersive» σκηνή της Εναλλακτικής Σκηνής της Εθνικής Λυρικής Σκηνής (ΕΛΣ) και μίλησε στο κοινό για τη μετάδοση της αρετής μέσω των αρχέγονων κοινωνικών δικτύων, των ανθρώπινων δεσμών και επαφών.
«Οι άνθρωποι βρίσκονται μέσα σε δίκτυα –δίκτυα επαφών με βιολογικά, ψυχολογικά και μαθηματικά χαρακτηριστικά, και κανόνες. Εάν δούμε με ποιον ακριβώς τρόπο συνδεόμαστε, μπορούμε να κατανοήσουμε καλύτερα τη συμπεριφορά μας, να παρέμβουμε στα δίκτυα και να ενισχύσουμε την κοινωνική διάδοση του αλτρουισμού», είπε ο κος Χρηστάκης στην έναρξη της ομιλίας του, διευκρινίζοντας ότι στην εξέλιξη της ιστορίας η δομή των δικτύων είναι εξαιρετικά όμοια. Ο Καθηγητής παρουσίασε στο κοινό σειρά πειραμάτων που έχει αναπτύξει, σε βάθος 20ετίας, με την ερευνητική ομάδα του, ακριβώς με στόχο την εξερεύνηση της αλληλεπίδρασης των ανθρώπων και την αντίδρασή τους στο ερέθισμα του καλού και του κακού, ιδίως στο πλαίσιο του ανθρώπινου δικτύου.
Μεταξύ άλλων, μίλησε για την έρευνα που έκαναν στη φυλή Χάτζα (Hadza) στην Τανζανία η οποία φέρεται να συμπεριφέρεται με χαρακτηριστικά του παλαιολιθικού ανθρώπου αλλά και για το πείραμα δημιουργίας τεχνητών κοινωνιών με μεγάλη κοινωνική ανισότητα –άλλοτε φανερή και άλλοτε όχι. Σκοπός των ερευνών και των πειραμάτων ήταν, ανά περίπτωση, η μέτρηση του αλτρουισμού (για παράδειγμα, κατά πόσο μέλη της φυλής Χάτζα θα πρόσφεραν μέλι που τους χαρίστηκε σε άλλους, ώστε να δοθεί ανταποδοτικά περισσότερο στο σύνολο της ομάδας) και η διερεύνηση της ανθρώπινης απόφασης είτε να υπηρετήσει το κοινό καλό είτε να ταχθεί με τους αποστάτες, τους εγωιστές, εκείνους που δεν θέλουν να θυσιάσουν κάτι για την ομάδα –αλλά ίσως ελπίζουν ότι θα το πράξουν άλλοι, ώστε να πολλαπλασιαστεί, τελικά, η κοινή ευημερία.
Σύμφωνα με όσα απέδειξαν τα πειράματα και οι χρόνιες έρευνες του Καθηγητή: «O τρόπος που συνδεόμαστε μεταξύ μας μπορεί να επηρεάσει και πόσο καλοί είμαστε ο ένας με τον άλλο». Αναφερόμενος στο πείραμα των τεχνητών κοινωνιών μεγάλης ανισότητας, ο ίδιος είπε: «Όταν αλλάξαμε τα πράγματα και φτιάξαμε κοινωνίες όπου ο ένας δεν μπορούσε να βλέπει τον πλούτο του άλλου, αποδείχθηκε ότι η μη ορατότητα του πλούτου μείωσε τις ανισότητες και αύξησε τη συνεργασία. Για μένα, που πιστεύω στην ισότητα, ράγισε η καρδιά μου, γιατί αυτό που έδειξε το πείραμα ήταν ότι η ανισότητα είναι κακή μόνο όταν τη βλέπεις».
Παραφράζοντας την έννοια της «θεοδικίας», ο Καθηγητής πρότεινε ότι μπορούμε να εστιάσουμε στην «κοινωνιοδικία», τόνισε ότι οι περισσότερες ανθρώπινες αρετές είναι κοινωνικές, ότι έχουν, δηλαδή, σχέση με την αλληλεπίδρασή μας με τους άλλους, και κατέληξε: «Υπήρχε μια τάση προς το καλό που πραγματοποιήθηκε με την έλευση του Διαφωτισμού στην Ευρώπη. Δεν χρειάζεται να βασιζόμαστε σε πρόσφατες ιστορικές εξελίξεις για να κάνουμε τον κόσμο καλύτερο. Έχουμε μια έμφυτη τάση προς το καλό και αυτή η συνθήκη εξαπλώνεται μέσω των κοινωνικών δικτύων, και λειτουργεί ως συγκολλητική ουσία».